Alimlər kainatdakı ilk ulduzların kəşf edilməsinə çox yaxındırlar
17.03.2025 / Maraqlı məlumatlar
Bir zamanlar kainatda heç bir ulduz yox idi. Böyük partlayışdan qısa müddət sonra, sonsuz miqdarda hidrogen və helium mövcud idi. Qazın inanılmaz sıxlığı nəticəsində ilk ulduzlar yaranmağa başladı. Bu ilk ulduzlar "Population III" (III nəsil ulduzlar) adlandırılır. Hələ heç kim onları görməyib. Lakin yeni müşahidə alətləri, xüsusilə James Webb teleskopu, onların kəşf olunacağına ümid yaradır. Son zamanlarda astronomlar bu hədəfə daha da yaxınlaşıblar. Onlar indiyə qədər tapılmış ən perspektivli Population III ulduz namizədini aşkar ediblər. Kainatın ilk ulduzlarının, yəni Population III ulduzlarının, çox kütləvi olduğu güman edilir - onlar müasir nəhəng ulduzlardan xeyli böyük olublar.
Ulduz nə qədər böyükdürsə, bir o qədər sürətlə yanır və qalıqlarını kosmosa yayır. Bu ulduzlar nüvələrində ilkin hidrogen və heliumdan daha ağır elementlər sintez etməyə macal tapıblar. Məhz bu səbəbdən biz artıq ilk ulduzları görə bilmirik - onların ömrü çox qısa olub. Lakin onlar mövcud olduqlarına dair iz buraxıblar - bəzi kimyəvi elementlər məhz onların qalıqlarıdır. Texas Universitetinin alimi Seiji Fujimoto-nun rəhbərliyində beynəlxalq alimlər qrupu The Astrophysical Journal-a məqalə göndərib və eyni zamanda bu araşdırmanı arXiv preprint platformasında açıq şəkildə yayımlayıb.
Məqalədə tədqiqatçılar ilk ulduzları aşkar etmək üçün perspektivli bir metod təqdim ediblər. Population III ulduzlarını özündə birləşdirə biləcək ən perspektivli qalaktika namizədinin kəşfini elan ediblər. Bu qalaktika GLIMPSE-16403 adlandırılıb və hələlik Population III ulduzlarını özündə birləşdirdiyi sübut olunmayıb. Lakin belə bir namizədin aşkar edilməsi, kainatın ilk ulduzlarının tapılmasının sadəcə zaman məsələsi olduğunu göstərir. Tədqiqatçılar bildiriblər: “Bu iş, Population III qalaktikalarının kəşfinə aparan aydın bir yol açır. Hazırkı namizədlərin aqibətindən asılı olmayaraq, bu araşdırmada hazırlanan metodlar, James Webb teleskopu dövründə Population III qalaktikalarını axtarmağa imkan verəcək”. Fujimoto və onun həmkarları ilk ulduzların axtarışını sürətləndirmək üçün yeni yanaşma tətbiq ediblər.
Tədqiqatçılar səmanın kiçik hissələrinə fokuslanaraq, ilk ulduzların kimyəvi izlərini axtarmağa qərar veriblər. Onlar əsasən hidrogen və heliumun güclü spektral emissiyalarına malik, lakin digər elementlərin minimal miqdarda olduğu qalaktikaları araşdırıblar. Nəticədə iki potensial namizəd aşkar edilib. Onlardan biri etibarsız olduğu üçün istisna edilib. Digəri, GLIMPSE-16403, Böyük partlayışdan təxminən 825 milyon il sonra formalaşmış və Population III qalaktikaları üçün müəyyən edilmiş bütün kriteriyalara uyğun gəlir. Bu kəşf GLIMPSE-16403-ü kainatda ilk işığı yandıran ulduzları axtarmaq üçün ən perspektivli namizəd halına gətirir. Lakin bu qalaktikadakı ulduzların təbiətini müəyyən etmək üçün əlavə araşdırmalara ehtiyac var. Bunun üçün detallı spektral analiz aparılmalıdır. Lakin bu analiz, belə böyük kosmik məsafədə əldə etmək çətin olan məlumatlara əsaslanır. Buna baxmayaraq, bu, inanılmaz dərəcədə həyəcanverici bir kəşfdir. O, Population III ulduzlarının tapılmasını artıq qaçılmaz edir.
