Akademik Rasim Əliquliyev: “Rəqəmsal transformasiyalar ölkənin ali təhsil sistemində “Kompüter dilçiliyi” ixtisasının təşkilini və bu sahədə peşəkar kadrların hazırlanmasını zəruri edir”
24.02.2023 / Mühüm xəbərlər
Dünyanın əksər ölkələrinin ali məktəblərində “Kompüter dilçiliyi”, “Dil mühəndisliyi” kimi ixtisaslar üzrə kadrlar hazırlanır. Rəqəmsal transformasiyalar ölkənin ali təhsil sistemində də “Kompüter dilçiliyi” ixtisasının təşkilini və bu sahədə peşəkar kadrların hazırlanmasını zəruri edir.
AMEA-nın vitse-prezidenti, İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun baş direktoru, akademik Rasim Əliquliyev AR Elm və Təhsil Nazirliyinin İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunda Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə və Beynəlxalq Ana Dili Gününə həsr olunmuş “Azərbaycan dilinin İKT problemləri, İKT-nin Azərbaycan dili problemləri” adlı respublika elmi-praktiki konfransında çıxışı zamanı bu fikirləri səsləndirib.
İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun şöbə müdiri, AMEA-nın müxbir üzvü Ramiz Alıquliyevlə həmmüəllif olduqları “İKT-nin Azərbaycan dili problemləri, Azərbaycan dilinin İKT problemlərinə dair bəzi konseptual mülahizələr” adlı məruzəni təqdim edən akademik Rasim Əliquliyev əvvəlcə konfransın qarşısında duran əsas məqsəd və vəzifələri diqqətə çatdırıb. “Bu tədbir Azərbaycan dili və İKT problemlərinə həsr olunmuş ilk milli konfransdır”, – deyən akademik qeyd edib ki, müvafiq sahədə tədqiqatların monitorinqini aparmaq, əldə olunmuş nailiyyətlərlə tanış olmaq, multidissiplinar elm sahələri arasında əməkdaşlıq üçün zəmin hazırlamaq, eləcə də müvafiq dövlət qurumlarının diqqətini bu problemlərə cəlb etmək konfransın əsas hədəflərindəndir.
Azərbaycan dilinin İKT problemlərinə toxunan akademik Rasim Əliquliyev Azərbaycanda domen adlarının milli əlifbada yazılmadığını (mEdEniyyEt.az, EdEbiyyat.az, dilCilik.az, monitorinqmErkEzi.az, Emlak.az, SHErq.az və s.), nəticədə dilimizdə zorən yer alan bu qüsurların zaman keçdikcə “qanuniləşdiyini” söyləyib.
Akademik, həmçinin Azərbaycan dili əlifbası ilə digər xalqların milli əlifbaları arasında transliterasiya interfeyslərinin yaradılmasının, hazırda Azərbaycan dilinin müxtəlif aspektlərinə aid olan rəqəmsal resursların e-dövlət mühitinə inteqrasiya olunmasının və hamı üçün əlçatan “vahid pəncərə” onlayn xidmətlərinin göstərilməsinin zəruri olduğunu deyib.
Baş direktor, həmçinin Azərbaycan dili üçün milli, korporativ və fərdi dil korpuslarının işlənilməsi, ana dilinə dair çoxlu sayda resursların (lüğətlər, atlaslar və s.) rəqəmsallaşdırılması və veb-saytlarının yaradılması, İKT-nin tətbiqi ilə Azərbaycan dilinin tədrisi və qiymətləndirilməsi üçün yeni mexanizmlər və məhsulların işlənilməsi ilə bağlı problemlərin olduğunu bildirib.
Sonra alim İKT-nin Azərbaycan dili problemləri ilə bağlı fikirlərini bölüşüb. Müasir informasiya texnologiyaları, süni intellekt və təbii dilin emalı metodları və vasitələrinin başqa dillərdə geniş tətbiq oldunuğunu, Azərbaycan dilinə isə tətbiq edilə bilmədiyini vurğulayıb: “Buna səbəb Azərbaycan dilinin ontologiyası, tezaurusu, müxtəlif təyinatlı tezlik lüğətləri, sentiment və vulqar sözlər bazası, Azərbaycan dilinin milli dil korpusu və digər zəruri vasitələr və resursların olmamasıdır”.
AMEA-nın vitse-prezidentinin fikrincə, yuxarıda sadalanan problemlər həll olunarsa, Azərbaycan dilində mətnləri, nitqləri xülasələşdirmək və təsnif etmək, internet mühitində milli informasiya axtarış sistemi yaratmaq, insan-kompüter dialoq sistemlərini (çatbot və s.) işləmək, azərbaycandilli mətnlər üçün milli antiplagiat proqramları hazırlamaq, Azərbaycan dili ilə dünyanın digər dilləri arasında keyfiyyətli kompüter tərcüməsi proqramları yaratmaq mümkün olacaq.
Eyni zamanda qeyd olunan problemlərin həlli virtual məkanda Azərbaycan dilinin ekoloji vəziyyətinin fasiləsiz monitorinqinin aparılması, qiymətləndirilməsi və dilin inkişafı ilə əlaqədar obyektiv və səmərəli qərarların qəbul edilməsinə, ölkəmizdə milli e-dövlətin formalaşmasına və vətəndaşlar üçün Azərbaycan dili ilə bağlı müxtəlif onlayn xidmətlərin təşkil edilməsinə gətirib çıxaracaq. Azərbaycan dilinin milli dil korpusunun yaradılması ilə onlayn kanallar vasitəsilə dilimizə daxil olan yad terminləri avtomatik aşkarlamağa imkan verən texnologiyaların işlənilməsinə, azərbaycandilli virtual məkanda informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmasına, uşaqların ziyanlı mətn və audio-video kontentlərdən qorunmasına, o cümlədən kibercinəyatkarlıqla effektiv mübarizə aparılmasına da nail olunacaq.
“Bir sözlə, rəqəmsal transformasiyalar dövründə Azərbaycan dili ilə bağlı çoxlu sayda problemləri həll etməklə, onlayn mühitdə dilimizin qorunmasını, inkişafını və müxtəlif məqsədlər üçün geniş tətbiqini təmin etmək üçün real imkanlar yaranacaq”, - deyə alim fikrini tamamlayıb.
Daha sonra akademik Rasim Əliquliyev Azərbaycan dili və İKT problemlərinin həlli ilə bağlı bir sıra təkliflər irəli sürüb. Ölkəmizin ali məktəblərində kompüter dilçiliyi və dil mühəndisliyi ixtisasları üzrə kadrların, kompüter dilçiliyi üzrə dərsliklərin hazırlanmasının zəruri olduğunu nəzərə çatdırıb. Alim qeyd edib ki, Azərbaycan dili və İKT problemləri milli strateji məsələ kimi diqqətdə saxlanılmalı, prioritet elmi istiqamət kimi qəbul edilməli və bu sahədə sistemli tədqiqatlar aparılmalıdır.
AMEA-nın vitse-prezidenti əlavə edib ki, beynəlxalq təcrübəni əsas tutaraq, İKT-nin tətbiqi ilə Azərbaycan dilinin tədrisi və qiymətləndirilməsinin yenidən qurulması, bu tədqiqatlara maliyyə və qrant dəstəyinin göstərilməsi də vacib məsələlərdəndir.
